2020 “BİLGE TONYUKUK” YILI

UNESCO tarafından alınan kararla; Azerbaycan, Kazakistan, Kırgızistan, Moğolistan, Özbekistan ve Türkiye‘nin desteğiyle 2020 yılı, “Bilge Tonyukuk” Abidesinin dikilişinin 1300. yıl dönümü olarak kutlanacak.

Tonyukuk Yazıtı

Tonyukuk Yazıtları ya da uluslararası literatürdeki adıyla Bain Tsokto Yazıtları, Orhun Irmağı vadisinde 8. yüzyılda yazılıp dikilmiş olan Göktürk Yazıtlarından birisidir.

Tonyukuk Yazıtı, 720-725 senelerinde Tonyukuk’un kendisi tarafından dikilmiştir. Bu yazıtta, Türklerin savaş stratejileri, bağımsızlık mücadelesi için verilen savaşlar, Bilge Tonyukuk’un, Türk milleti için verdiği mücadeleler göze çarpmaktadır.

Türk tarihinin en eski yazılı belgelerinden olan Tonyukuk yazıtları, II. Köktürk Kağanlığı döneminin büyük veziri, kumandanı ve danışmanı Bilge Tonyukuk‘un ölümünden önce bizzat kendisi tarafından diktirilen dört cepheli iki yazıttan ibarettir. Köktürk dönemine ait tarihi olaylardan bahseden Köktürk harfli Türkçe bir metin içerir.

Bilge Kağan Yazıtı ile Kül Tigin Yazıtının 360 km doğusunda yer alır. 1897 yılında, botanik bilimci Yelizaveta Klements tarafından bulunmuştur. Açık alanda bulunduğu ve yeterince korunmadığı için büyük ölçüde tahribata maruz kalmıştır ve orijinal şeklinden oldukça farklı görünüm arz etmektedir.

Yazıtın Ebatları ve Satır Sayısı

Dört yönlü iki taş üzerinde yazılmış bir yazıttır.Birinci taş üzerinde batı ve doğu yüzlerinde yedişer, güney yüzünde 10, kuzey yüzünde ise 11 satır olmak üzere toplam 35 satır yer almaktadır.İkinci taşın ise batı yüzünde 9, doğu yüzünde 8, güney yüzünde 6 ve kuzey yüzünde 4 olmak üzere toplam 27 satır vardır.İki taşın toplam satır sayısı 62`yi bulmaktadır.

Yazıtın Dikiliş Tarihi

Yazıtı, Bilge Kağan dönemine kadar başkomutanlık ve vezirlik yapmış olan Tonyukuk dikmiştir.Metnin yazarı Tonyukuk`tur. Yazıtın 720- 725 yıllarında dikildiği tahmin ediliyor.

Yazıttaki Metinlerin Konusu

Tonyukuk bu yazıtında ilk 47 satırda İlteriş Kağan ile Kapagan Kağan`ın dönemlerinden bahsetmektedir.Daha sonraki satırlarda ise kendisinden bahsederek Göktürk tarihi hakkında öenmli bilgiler vermektedir.

Tonyukuk Yazıtı Doğu Yüzü

Çin kağanı düşmanımız idi. On Ok kağanı düşmanımız idi. Fazla olarak Kırgızın kuvvetli kağanı düşmanımız oldu. O üç kağan akıl akıla verip Altun ormanı üstünde buluşalım demiş. Şöyle akıl akıla vermişler: ”Doğuda Türk kağanına karşı ordu sevk edelim. Ona karşı ordu sevk etmezsek, ne zaman bir şey olsa o bizi ne zaman bir şey olsa öldürecektir. Her üçümüz buluşup ordu sevk edelim, tamamen yok edelim” demiş.

Tonyukuk Yazıtı Güney Yüzü

"Geyik yiyerek, tavşan yiyerek oturuyorduk. Milletin boğazı tok idi. Düşmanımız etrafta ocak gibi idi, biz ateş gibi idik. İltiriş Kağan bilici olduğu için, cesur olduğu için, Çine karşı on yedi defa savaştı, Kıtaya karşı yedi defa savaştı, Oğuza karşı beş defa savaştı. Onlarda müşaviri, yine bizzat ben idim."

Tonyukuk Yazıtı (İkinci Taş) Doğu Cephesi

"İlteriş Kağan kazanmasa, ve ben kendim kazanmasam, il de millet de yok olacaktı. Kazandığı için, ve kendim kazandığım için il de il oldu, millet de millet oldu. Kendim ihtiyar oldum, kocadım. Herhangi bir yerdeki kağanlı millette böylesi var olsa, ne sıkıntısı mevcut olacakmış ? Türk Bilge Kağanı ilinde yazdırdım. Ben Bilge Tonyukuk."